Wskazanie osoby, która nigdy nie doświadczyła stresu, byłoby zadaniem bardzo trudnym, można uznać, że wręcz niewykonalnym. Stres w mniejszym lub większym stopniu dotyka każdego z nas. Liczba sytuacji stresogennych, z którymi spotykamy się podczas codziennego życia, bywa bardzo duża. Nie da się ich zupełnie uniknąć, można jedynie próbować je ograniczać.

Skoro stres jest tak powszechnym zjawiskiem i każdy z nas się stresuje, mogłoby się nam wydawać, że wiemy o nim już wszystko. Powinniśmy mieć jednak świadomość, że skala odczuwania stresu przez człowieka oraz umiejętność radzenia sobie z nim zależą nie tylko od uwarunkowań środowiskowych, ale również od indywidualnych predyspozycji genetycznych każdego z nas.

Przyjrzyjmy się więc dokładniej kilku genom, odpowiedzialnym za odczuwanie stresu i emocji z nim powiązanych.

“Stresujący” gen FKBP5 – reakcja na stres

Kortyzol, nazywany hormonem stresu, w reakcji na stresor (czynnik wywołujący stres) wydzielany jest w organizmie w dużych ilościach. Wywiera wpływ na wiele procesów, które mają za zadanie przygotować nas na potencjalne zagrożenie.

Kortyzol działa na organizm poprzez receptory glukokortykoidowe. Gen FKBP5 koduje białko wchodzące w skład kompleksu, który oddziałuje z receptorem. FKBP5, wiążąc się do receptora glukokortykoidowego, hamuje jego aktywność. W zależności od wariantu genetycznego posiadamy mniejszą (wariant CC oraz CT) lub większą (wariant TT) ilość białka FKBP5, a więc odpowiednio mniejszą lub większą podatność na stres.

Osoby z mniej korzystną wersją genu gorzej radzą sobie ze stresem, posiadają mniejszą odporność na zaburzenia lękowe i są obciążone większym ryzykiem rozwoju depresji.

“Stresujący” gen 5-HTTLPR – emocjonalność

Serotonina, którą potocznie nazywa się hormonem szczęścia, jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników. Odgrywa istotną rolę m.in. w kontroli nastroju i samopoczucia, wpływa na odbieranie bodźców, poziom agresji i odczuwanie sytuacji stresowych oraz jakość snu.

Gen 5-HTTLPR koduje białko błonowe, które pełni funkcję transportera serotoniny. W zależności od wariantu genetycznego wpływa ono na poziom serotoniny. Istnieją trzy warianty genu 5-HTTLPR różniące się długością: LL, LS, SS.

• • 5-HTTLPR SS oznacza obecność dwóch krótkich kopii genu. Osoby z tym wariantem genetycznym mają obniżony poziom serotoniny, a więc cechują się większą emocjonalnością oraz silniejszym odczuwaniem stresu i lęku.
• • 5-HTTLPR LL oznacza występowanie dwóch długich wersji genu. W organizmie obserwuje się wyższy poziom serotoniny. Dzięki temu osoby posiadające wersję LL genu 5-HTTLPR charakteryzują się mniejszą emocjonalnością i łatwiej radzą sobie w stresujących sytuacjach.

“Stresujący” gen COMT – osobowość

Dopamina jest kolejnym neuroprzekaźnikiem pełniącym wiele istotnych funkcji w organizmie ludzkim. Wpływa na procesy emocjonalne i psychiczne. Sprawia, że czujemy się szczęśliwsi i mamy chęć do życia. Zaburzenia w funkcjonowaniu dopaminy powiązane są z niektórymi chorobami, m.in. depresją i fobiami społecznymi.

Stężenie dopaminy w organizmie regulowane jest na poziomie DNA przez gen COMT, który koduje enzym odpowiadający za inaktywację dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny. Gen COMT występuje w trzech wariantach: GG, GA i AA.

Genotyp AA decyduje o obniżonej aktywności enzymu COMT, a więc wpływa na wyższy poziom dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny. Osoby z takim wariantem genu cechują się większą wrażliwością i gorzej radzą sobie ze stresem.

“Stresujący” gen OXTR – relacje międzyludzkie

Oksytocyna jest hormonem istotnym dla zdolności tworzenia więzi międzyludzkich. Wpływa na zachowania społeczne, m.in. odczuwanie empatii, skłonność do uległości, ufność, zazdrość i współpracę. Budowanie relacji z bliższym lub dalszym otoczeniem niewątpliwie ma znaczenie dla samopoczucia człowieka. Niesatysfakcjonujące relacje niejednokrotnie prowadzą do napięcia i stresu.

Gen OXTR (warianty AA, AG, GG) koduje białko pełniące funkcję receptora oksytocyny, za którego pomocą hormon ten oddziałuje na organizm.

• • Posiadacze wariantu GG genu OXTR są bardziej wrażliwi i emocjonalni w relacjach z bliskimi. Mają większą zdolność do odczuwania empatii i innych emocji.
• • Posiadacze wariantu AA genu OXTR cechują się obniżoną zdolnością do odczuwania empatii, mają mniejszą skłonność do interakcji społecznych i są bardziej podatni na stres.

“Stresujący” gen BDNF – pamięć

Gen BDFN koduje tzw. czynnik BDNF – białko wydzielane przez komórki nerwowe, regulujące pracę ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Wyróżniamy trzy warianty genu BDFN: CC, CT, TT.

• • Posiadacze wariantu CC mają wyższy poziom czynnika BDNF, a co za tym idzie – łatwiej zapamiętują, cechują się większą inteligencją, sprawniejszą pamięcią motoryczną, przy czym mają także podwyższoną skłonność do depresji i stanów lękowych.
• • U osób posiadających chociaż jeden allel T, czyli wariant CT lub TT genu BDNF, w związku z obniżonym poziomem czynnika BNDF może dochodzić do pogorszenia funkcji pamięciowych, jednakże osoby te podsiadają większą odporność na różnego rodzaju sytuacje stresowe.

Badanie „stresujących” genów

Predyspozycje genetyczne w połączeniu z czynnikami środowiskowymi odgrywają ważną rolę w kształtowaniu ludzkiej psychiki. Dopiero ich łączna analiza pozwala uzyskać pełny obraz złożonej psychiki człowieka i zaburzeń w jej funkcjonowaniu.

Badanie genetyczne Stres jest świetnym rozwiązaniem dla osób:

• • narażonych na silny, długotrwały stres, szczególnie w profesjach takich jak menadżer średniego i wysokiego szczebla, lekarz lub policjant
• • cierpiących na stany lękowe czy depresję
• • chcących nauczyć się, jak skutecznie walczyć ze stresem, by zadbać o zdrowy styl życia.

Wynik badania Stres, poza informacją o Twoim profilu genetycznym w zakresie opisanych tu genów, dostarczy także wskazówek żywieniowych i rekomendowanych suplementów, które poprawią funkcję Twoich neuroprzekaźników. Spersonalizowana dieta jest szczególnie istotna jako terapia wspomagająca przy depresji. Ponadto dowiesz się, w jakim zawodzie pracować, by być narażonym na stres w najmniejszym stopniu. Jest to pakiet cennej wiedzy o Twoim organizmie, istotny dla utrzymania zdrowego stylu życia.

Sprawdź, jak stres wpływa na Ciebie

Literatura:

1. Waszkowska M., Potocka A., Wojtaszczyk P., Miejsce pracy na miarę oczekiwań. Warszawa 2010: 9–33.
2. Musiała N., Hołyńska-Iwan I., Olszewska-Słonina D., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie. Diagn Lab. 2018; 54(1): 29–36.
3. Zannas A.S, Wiechmann T., Gassen N.C., Binder E.B., Gene-Stress-Epigenetic Regulation of FKBP5: Clinical and Translational Implications. Neuropsychopharmacology. 2016; 41: 261–274.
4. Pych U., Tonderska A., Bidziński A., Płaźnik A., Transporter serotoniny. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii. 2001; 2: 175–
5. Marek P., Polimorfizm katecholo-o-metylotransferazy (COMT) oraz receptorów dopaminy (DRD1, DRD4) w etiologii i terapii stanu przedrzucawkowego. Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Wydział Lekarski II, Poznań 2014.
6. Kogan A., Saslow L.R., Impett E.A., Oveis C., Keltner D., Saturn S.R., Thin-slicing study of the oxytocin receptor (OXTR) gene and the evaluation and expression of the prosocial disposition. PNAS 2011, 108(48): 19189–19192.
7. Markiewicz R., Kozioł M., Olajossy M., Masiak J., Czy czynnik neurotropowy BDNF może być wskaźnikiem skutecznych oddziaływań rehabilitacyjnych w schizofrenii? Pol. 2017, 80: 1–16.
8. Genoraport – Wynik Badania Stres, Vitagenum Sp. z o.o., Lublin 2018.