Rola badań genetycznych w celiakii

W przeszłości celiakię (chorobę trzewną) uważano przede wszystkim za chorobę wieku dziecięcego, objawiającą się biegunkami tłuszczowymi. Obecnie wiemy, że dotyka ona także dorosłych. Czynnikiem sprawczym jest gluten, czyli białko obecne w zbożach, takich jak pszenica, jęczmień, żyto. Dla osób cierpiących na celiakię przyjmowanie tego białka wraz z pokarmem jest szkodliwe. Najczęściej spotykamy się z postacią nieklasyczną, w której dominują objawy pozajelitowe. Jak diagnozować tę chorobę i jaką rolę odgrywają badania genetyczne?

CELIAKIA TO NIE TYLKO PROBLEM JELIT

Celiakię zaliczamy do przewlekłych chorób autoimmunizacyjnych o podłożu genetycznym i zapalnym. Zmaga się z nią średnio 1% populacji ogólnej, przy czym wiele przypadków wciąż pozostaje niezdiagnozowanych. Jest charakterystyczna dla populacji europejskiej, dotyka dzieci, młodzież i dorosłych. Dwukrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Choć kojarzona jest głównie z problemami żołądkowo-jelitowymi, może negatywnie oddziaływać na wiele narządów. Dolegliwości mogą dotyczyć m.in. skóry (choroba Duhringa), stawów (zapalenie, bóle), układu rozrodczego (poronienia), układu krwiotwórczego (niedokrwistości) oraz kości (osteoporoza).

Objawy celiakii łatwo pomylić z alergią czy nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. Więcej na ten temat dowiesz się tu: https://www.euroimmundna.pl/nieceliakalna-nadwrazliwosc-na-gluten-czym-jest-i-jak-ja-diagnozowac/.

PATOGENEZA CELIAKII – Z CZYM TO SIĘ JE

Na rozwój choroby trzewnej wpływają m.in. czynniki środowiskowe i genetyczne. Tym ostatnim przypisuje się szczególnie duże znaczenie. Cząsteczki kodowane przez geny HLA-DQ2 i HLA-DQ8 pełnią tu kluczową rolę. Po spożyciu glutenu w wyniku szeregu przemian powstają deamidowane peptydy gliadyny o wysokim powinowactwie do cząsteczek HLA-DQ2/DQ8, obecnych na powierzchni komórek prezentujących antygen (ang. antigen-presenting cell – APC). Tak połączone są prezentowane pomocniczym limfocytom Th. To skutkuje uruchomieniem kaskady procesów immunologicznych. Z jednej strony limfocyty B produkują swoiste przeciwciała, z drugiej pobudzone zostają komórki układu immunologicznego, gdzie dochodzi do wytworzenia prozapalnych cytokin. Te wywołują stan zapalny, który prowadzi do zmian w błonie śluzowej jelita cienkiego, uszkodzenia i ostatecznie zaniku kosmków jelitowych. To przekłada się na nieprawidłowe przyswajanie substancji odżywczych, a nawet stany niedożywienia.

GENY NIEZBĘDNE DO ROZWOJU CELIAKII

Cząsteczki HLA-DQ2 i HLA-DQ8 należą do głównego układu zgodności tkankowej klasy II i zlokalizowane są na powierzchni komórek APC. Każdy z alleli kodujących kompletną cząsteczkę HLA DQ2/DQ8 zbudowany jest z dwóch łańcuchów, odpowiednio alfa i beta:

ŁAŃCUCH	ALLEL HLA-DQ2.2	ALLEL HLA-DQ2.5	ALLEL HLA-DQ8
Łańcuch alfa	DQA1*02	DQA1*05	DQA1*03.01
Łańcuch beta	DQB1*02	DQB1*02	DQB1*03.02

Obecność genotypu celiakalnego jest ściśle związana z tą chorobą, choć nie jest to cecha swoista. Geny te posiada ok. 30% zdrowych osób, u których nie dochodzi do rozwoju celiakii.

W Polsce 90–95% chorych na celiakię posiada genotyp HLA-DQ2, na który składają się dwie izoformy: HLA-DQ2.5 i HLA-DQ2.2. U pozostałych występuje HLA-DQ8. U osób nieposiadających genów w zakresie HLA-DQ2/DQ8 nie występuje predyspozycja genetyczna do celiakii. Wysoka ujemna wartość predykcyjna testu pozwala na wykluczenie tej choroby z prawie stuprocentowym prawdopodobieństwem.

BADANIE GENETYCZNE – U KOGO WYKONAĆ

Zgodnie z rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) z 2012 r. do rozpoznania celiakii u dzieci (celem uniknięcia biopsji) niezbędne było wykonanie m.in. badania genetycznego. Według aktualnych zaleceń ESPGHAN z 2020 r. nie stanowi to już niezbędnego kroku w diagnostyce tej choroby. Jednak warto zaznaczyć, że badanie genetyczne HLA-DQ2/DQ8 powinniśmy zawsze wykonywać w wątpliwych i trudnych do zdiagnozowania przypadkach, np. przy podejrzeniu celiakii seronegatywnej czy celiakii potencjalnej.

Badanie genotypu warto rozważyć także u osób należących do grupy podwyższonego ryzyka rozwoju celiakii. Wśród nich znajdują się:

• krewni pierwszego stopnia osoby chorej na celiakię
• osoby z chorobami autoimmunizacyjnymi towarzyszącymi celiakii: cukrzycą typu 1, chorobą Hashimoto, chorobą Gravesa-Basedowa, autoimmunologicznym zapaleniem wątroby
• osoby z zespołem Downa, Turnera, Williamsa
• osoby z deficytem IgA.

WYNIK WYNIKOWI NIERÓWNY – BADANIA GENETYCZNE DO ZADAŃ SPECJALNYCH

W diagnostyce celiakii, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, największe znaczenie mają badania serologiczne. Jednak, jak wspomnieliśmy, badanie genetyczne jest szczególnie istotne u pacjentów, u których napotykamy trudności diagnostyczne.

Uzyskany wynik w zależności od danego laboratorium może różnić się pod względem szczegółowości przeprowadzonej analizy i jej opisu. W laboratorium EUROIMMUN DNA otrzymasz kompletny wynik w zakresie HLA-DQ2.5, HLA-DQ2.2, HLA-DQ8, uwzględniający wszystkie badane allele kodujące podjednostki alfa i beta dla DQ2 i DQ8. Jest to ważne, gdy występuje tylko jedna z podjednostek alfa lub beta. Sam allel DQB1*02, kodujący tylko podjednostkę beta dla DQ2 w układzie homozygotycznym (bez allelu kodującego podjednostkę alfa), powoduje ryzyko rozwoju celiakii na poziomie 3,85%. Zatem obecność nawet niekompletnej cząsteczki HLA-DQ2/DQ8 może być przyczyną wystąpienia choroby!

• Homozygoty a heterozygoty w celiakii

Wynik zawiera również informację o tym, czy pacjent jest homo- czy heterozygotyczny. O homozygocie mówimy, gdy obecne są dwie kopie tego samego allelu. W heterozygocie występuje tylko jedna jego kopia. Dzięki zróżnicowaniu na homo- i heterozygotę możliwe jest lepsze oszacowanie stopnia ryzyka choroby. Obecność allelu kodującego DQ2 w układzie homozygotycznym powoduje aż pięciokrotnie wyższe ryzyko rozwoju celiakii niż w przypadku heterozygoty.

Uzyskanie tak precyzyjnego wyniku badania umożliwiają testy firmy EUROIMMUN. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat techniki mikromacierzowej i zobaczyć, jak wygląda przykładowy wynik badania genetycznego w kierunku celiakii, kliknij tu: https://www.euroimmundna.pl/zastosowanie-mikromacierzy-euroimmun/.

Badanie genetyczne HLA-DQ2/HLA-DQ8 w kierunku celiakii wykonasz w profesjonalnym laboratorium genetycznym EUROIMMUN DNA: https://www.euroimmundna.pl/celiakia/.

Zbadaj genetyczne ryzyko celiakii

Piśmiennictwo: