Wstęp

Czerniak to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów skóry, który charakteryzuje się wysokim ryzykiem przerzutów. W ostatnich latach zanotowano wzrost liczby przypadków tego agresywnego nowotworu. Nie ma jednej przyczyny powodującej czerniaka, ale możemy wymienić tu m.in. czynniki zewnętrzne – środowisko, promieniowanie UV, oraz wewnętrzne – uwarunkowania genetyczne. Jednym z kluczowych genów zaangażowanych w patogenezę czerniaka jest CDKN2A, którego mutacje są silnie związane z dziedziczną predyspozycją do rozwoju tego nowotworu.

 Jak powstaje czerniak

Czerniak jest zaliczany do najbardziej agresywnych nowotworów złośliwych. Średni czas przeżycia pacjenta z przerzutami tego nowotworu wynosi około 6 miesięcy. Zidentyfikowano szereg czynników prowadzących do rozwoju czerniaka, ale nadal daleko nam do pełnego poznania przyczyny tej choroby. W wyniku oddziaływania czynników egzogennych (zewnętrznych) i endogennych (wewnętrznych) dochodzi do zmian w melanocytach – komórkach pigmentowych skóry. Głównym zewnętrznym czynnikiem ryzyka jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, a wewnętrznym – mutacje w genie CDKN2A.

Typowe etapy rozwoju czerniaka:

1. Znamię – nabyte lub wrodzone.
2. Znamię dysplastyczne.
3. Czerniak pierwotny – faza wzrostu powierzchniowego (radialnego).
4. Czerniak pierwotny – faza wzrostu głębokiego (wertykalnego).
5. Czerniak przerzutowy.

Niestety czasem widoczne są tylko końcowe etapy rozwoju nowotworu, dlatego ważna jest próba wczesnego oszacowania ryzyka choroby.

Objawy czerniaka – system ABCDE

System ABCDE pozwala na wstępną identyfikację części czerniaków, dlatego warto udać się do dermatologa po zauważeniu choć jednej niepokojącej zmiany na ciele o cechach:

A (asymmetry) – asymetria, czerniak jest asymetryczny.

B (borders) – brzegi nierówne i postrzępione.

C (color) – kolor różnorodny (od jasnobrązowego do czarnego lub stalowego), z nierównomiernym rozkładem barwnika.

D (diameter) – średnica >5 mm, ale nie zawsze.

E (elevation lub evolution) – uwypuklenie powierzchni ponad poziom otaczającego zmianę naskórka.

Gen CDKN2A: regulator cyklu komórkowego

Gen CDKN2A (cyclin-dependent kinase inhibitor 2A) znajduje się na chromosomie 9p21 i odgrywa kluczową rolę w regulacji cyklu komórkowego. Jego głównym zadaniem jest kodowanie dwóch ważnych białek, które pełnią funkcje kontrolujące wzrost komórek. Są to białka p16/INK4a i p19/INK4d, dzięki którym kontrolowany jest nadmierny wzrost komórek, naprawa uszkodzonego DNA oraz indukowanie apoptozy (śmierci) nienaprawialnych komórek. Mutacje w genie CDKN2A mogą zakłócać funkcję obu tych białek, co prowadzi do zaburzenia kontroli nad podziałami komórkowymi, sprzyjając rozwojowi nowotworów, w tym czerniaka.

W regionach o mniejszej ekspozycji na promieniowanie UV czynniki genetyczne, takie jak mutacje w CDKN2A, mogą odgrywać większą rolę w rozwoju czerniaka niż w regionach o wyższym nasłonecznieniu.

Badanie mutacji CDKN2A

Rodzinne występowanie czerniaka stwierdza się w 3–15% wszystkich zdiagnozowanych przypadków tej choroby. Mutacja A148T w genie CDKN2A jest jedną z najczęściej opisywanych mutacji u pacjentów z dziedziczną predyspozycją do czerniaka. Jest to zmiana aminokwasowa, polegająca na zamianie alaniny (A) na treoninę (T) w pozycji 148 w białku p16INK4A.

Obecnie testy genetyczne umożliwiają identyfikację mutacji A148T w genie CDKN2A, co jest szczególnie przydatne w rodzinach z historią czerniaka. Wykrycie mutacji pozwala na wdrożenie odpowiednich środków zapobiegawczych, takich jak regularne badania dermatologiczne, unikanie słońca oraz edukacja na temat czynników ryzyka czerniaka.

Warto jednak pamiętać, że testy genetyczne nie są zalecane dla wszystkich pacjentów z czerniakiem, lecz głównie dla osób z rodzinnym występowaniem tego nowotworu lub u tych, u których występują inne czynniki zwiększające ryzyko dziedzicznego czerniaka.

Kiedy wykonać badanie

Wykonaj badanie genetyczne, jeśli:

• → wykryto u Ciebie czerniaka przed 40. rokiem życia,
• → w Twojej rodzinie odnotowano przynajmniej 2 przypadki czerniaka,
• → w Twojej rodzinie występowały zachorowania na czerniaka i nowotwór mózgu, trzustki lub piersi,
• → posiadasz liczne znamiona lub cierpisz na zespół znamion dysplastycznych,
• → jesteś narażony na inne czynniki ryzyka rozwoju czerniaka, np. częste poparzenia słoneczne, nadmierną ekspozycję na promienie UV (solarium).

Zbadaj mutację A148T w genie CDKN2A

Opracowano na podstawie:

1. Dębniak T., Maleszka R., Lubiński J., Dziedziczne podłoże czerniaka – wyniki badań własnych na tle piśmiennictwa, Przegląd Dermatologiczny 2011; 98: 234–238.
2. Pawlak W.Z., Wawrocka-Pawlak M., Szczylik C., Biologia molekularna czerniaka skóry, Współczesna Onkologia 2003; 7(8): 548–555.
3. Rutkowski P., Wysocki P.J., Kozak K., Nasierowska-Guttmejer A., Jeziorski A., Wysocki W. M., Kalinka E., Świtaj T., Kamińska-Winciorek G., Czarnecka A.M., Koseła-Paterczyk H., Cybulska-Stopa B., Wiśniewski P., Szumera-Ciećkiewicz A., Zdzienicki M., Ziobro M., Fijuth J., Kawecki A., Tysarowski A., Romanowska-Dixon B., Markiewicz A., Dedecjus M., Kubiatowski T., Dolecki K., Tchórzewska-Korba H., Rudnicka L., Owczarek W., Krzakowski M., Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne u chorych na czerniaki – zalecenia ekspertów, Onkologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja 2022; 8(6): 387–423.
4. https://www.euroimmundna.pl/product/mutacja-a148t-w-genie-cdkn2a/.