Rak piersi to nowotwór, który jest diagnozowany u kobiet w coraz młodszym wieku. Zjawisko to dotyczy nie tylko Polski, ale wszystkich krajów Unii Europejskiej. Powodem może być rozwój cywilizacyjny – z jednej strony styl życia Europejek, dieta i środowisko mogą przyczyniać się do pojawienia się choroby wcześniej, a z drugiej nowotwór może być po prostu szybciej diagnozowany dzięki większej świadomości kobiet i rozwojowi medycyny. Mutacje w genach BRCA1/BRCA2 istotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi, dlatego są ważnym elementem w procesie diagnostyki i leczenia. Szacuje się, że mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 odpowiedzialne są za ponad 60% wszystkich dziedzicznych raków piersi.

Czym są BRCA1 i BRCA2

Białka BRCA1 i BRCA2, kodowane przez geny BRCA1 i BRCA2, odgrywają ważną rolę w utrzymaniu stabilności genomu człowieka, ponieważ uczestniczą w naprawie uszkodzeń DNA.

Białko BRCA1 ma kilka funkcji. Wykazano, że wpływa na indukcję apoptozy (śmierci komórki), naprawę DNA i kontrolę cyklu komórkowego. Najlepiej zbadaną funkcją białka BRCA1 jest naprawa dwuniciowych pęknięć DNA.

Istnieje wiele wariantów zmian czy mutacji w tych genach. Duża różnorodność mutacji przyczyniających się do rozwoju raka piersi powoduje często konieczność szerszej diagnostyki niż tylko ta oparta na identyfikacji wariantów najpopularniejszych. Szacuje się, że mutacje w genach BRCA1/BRCA2 występują u 5–10% wszystkich chorych na raka piersi.

Wykrywanie genów odpowiedzialnych za raka

Możemy wyróżnić co najmniej kilka metod wykrywania mutacji w genach BRCA1/BRCA2.Warte uwagi są następujące badania:

1. Sekwencjonowanie metodą Sangera – obecnie podstawowa metoda wykrywania mutacji. Nie wykrywa ona wszystkich zmian w danym genie, tylko te, na które badanie jest celowane, ale stanowi bardzo dobre narzędzie przesiewowe.
2. Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS, next-generation sequencing) – najdokładniejsza i zarazem najdroższa metoda wykrywania zmian w genach. Sekwencjonowanie nowej generacji zostało uznane w niektórych krajach za złoty standard diagnostyki mutacji BRCA1/BRCA2, natomiast w Polsce często traktowane jest jeszcze jako badanie dodatkowe (uzupełniające). Niektórzy zarzucają temu badaniu nadczułość, dlatego bardzo ważna jest odpowiednia interpretacja wyników przez narzędzia bioinformatyczne i dobrego specjalistę.
3. Badania uzupełniające m.in. techniką MLPA (multiplex ligation-dependent probe amplification) – metoda wykorzystywana w przypadku podejrzenia dużych zmian w genomie, których nie można wykryć metodami sekwencjonowania. Takie zmiany stanowią ok. 10% mutacji identyfikowanych w genach BRCA1 i BRCA2.

Prócz mutacji w BRCA1 i BRCA2 w rozwoju raka piersi wyróżnia się zmiany w innych genach, takich jak PALB2, CHEK2, TP53, PTEN, CDH1, STK11, MLH1, MLH2, MSH6, PMS2, które wiązane są również z innymi zespołami nowotworowymi.

Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych Ministerstwa Zdrowia

Obecnie w Polsce wszystkim chorym na raka piersi zaleca się opiekę poradni specjalistycznej (genetycznej) i wykonanie testu genetycznego. Zakres diagnostyki molekularnej został opracowany na podstawie specyfiki polskiej populacji.

Badanie genetyczne powinno ocenić obecność mutacji w genach:

• * BRCA1: c.5266dupC, c.181T > G, c.4035del, c.66_67AG, c.3695_3699GTAAA,
• * PALB2: c.509_510del, c.168_171TTGT,
• * CHEK2: c.1100del, del5395, c.444+1G>A,
• * w przypadku obciążenia rodzinnego sekwencjonowanie (NGS) genów BRCA1 i BRCA2.

Ze względu na wagę badania i możliwe błędy analityczne (odczynniki, urządzenia) lub przedanalityczne (czynniki ludzkie) dobrą praktyką jest wykonywanie badań potwierdzających wystąpienie wcześniej wykrytej mutacji z drugiego pobrania u pacjenta.

Profilaktyka raka piersi

Wszelkie zmiany obserwowane w piersiach mogą być powodem do wizyty u lekarza.

Niepokojące objawy to m.in.:

• → zmiana wielkości i kształtu piersi, nieustępujące po miesiączce,
• → zmiana koloru skóry piersi,
• → guzki wyczuwalne w piersi i/lub pod pachą,
• → zgrubienia wyczuwalne w piersi i/lub pod pachą,
• → pomarszczenie lub łuszczenie skóry piersi,
• → zmiana wyglądu brodawki piersi.

Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet, dlatego powstał program profilaktyczny Ministerstwa Zdrowia.

Wszystkie kobiety pomiędzy 45. a 74. rokiem życia mogą zgłosić się na bezpłatne badania mammograficzne, jeśli:

• • w ciągu ostatnich 2 lat nie miały mammografii,
• • są po 5 latach leczenia raka piersi (badania co roku).

Sprawdź, gdzie możesz wykonać bezpłatną mammografię

Badania genetyczne

Opracowano na podstawie:

1. Doraczyńska-Kowalik A., Janus-Szymańska G., Matkowski R., Michałowska D., Sąsiadek M., Genetyka i onkologia (część 2). Podstawy medycyny personalizowanej w leczeniu raka piersi i raka jajnika, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory” 2020; 5(5): 255–272.
2. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-piersi.
3. https://www.zwrotnikraka.pl/sekwencjonowanie-nowej-generacji-ngs/.
4. Ślubowski T., Ślubowska M., Biomarkery w raku piersi. Część I: receptory, czynniki wzrostu, geny i onkogeny, „Współczesna Onkologia” 2007; 11(4): 167–174.
5. https://www.euroimmundna.pl/rola-genow-brca-w-dziedzicznym-raku-piersi/.