Infekcje dróg oddechowych

BAKTERYJNE INFEKCJE DRÓG ODDECHOWYCH

CHLAMYDOPHILA PNEUMONIAE

Chlamydophila pneumoniae odpowiada za 10% zapaleń płuc i 5% zapaleń oskrzeli u osób dorosłych. Zakażenie tą bakterią u dzieci w wieku szkolnym dotyczy 40% populacji, u dorosłych prawie 50%, a u osób starszych nawet do 75%. Infekcja szerzy się drogą kropelkowo-powietrzną. Okres wylęgania trwa 21 dni. Przebieg zakażenia jest najczęściej bezobjawowy (70–80% przypadków) lub ma postać grypopodobną (20–30% przypadków).

Zakażenie C. pneumoniae może mieć charakter:

• ostry – „świeża” infekcja u osób młodych zwykle przebiega dość łagodnie, bez towarzyszących schorzeń dodatkowych. Bardziej agresywną postać zakażenie przybiera u osób starszych, zwłaszcza cierpiących z powodu chorób przewlekłych, oraz u osób z zaburzeniami odporności, np. AIDS.
• nawracający (reinfekcja) – raz przebyta infekcja C. pneumoniae nie uodparnia na przyszłość, dlatego możliwe jest wielokrotne zakażenie w ciągu życia. Przebieg kolejnych infekcji jest różny i w znacznym stopniu zależny od odporności pacjenta.
• przewlekły – prowadzi do wystąpienia różnych odmian zapalenia oskrzeli i płuc; wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na inne nieinfekcyjne schorzenia, np. miażdżycę naczyń krwionośnych, astmę i inne.
• nosicielstwa – to infekcja bezobjawowa, która może się aktywować do postaci ostrego zakażenia przy obniżonej odporności pacjenta. Nosiciele mogą zakażać inne osoby.

Większość chorób układu oddechowego wywoływana przez C. pneumoniae w pierwszej fazie jest trudna do wykrycia. Charakterystycznymi pierwszymi objawami są ból gardła i chrypka. Kaszel zaczyna się po kilku dniach i trwa nawet kilka tygodni. Początkowi choroby towarzyszy również podwyższona temperatura ciała.

Najczęstsze choroby górnych dróg oddechowych wywoływanych przez C. pneumoniae:

• zapalenie błony śluzowej nosa
• zapalenie gardła
• zapalenie krtani

Choroby dolnych dróg oddechowych, w których czynnikiem infekcyjnym jest C. pneumoniae:

• zapalenie płuc
• zapalenie oskrzeli

Potwierdzono związek C. pneumoniae z przewlekłymi chorobami układu oddechowego takimi, jak astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc, sarkoidoza.

Liczne badania w zakresie znaczenia klinicznego infekcji C. pneumonie wskazują na powiązania między infekcją tą bakterią a następującymi schorzeniami: arterioskleroza, choroba wieńcowa, miażdżyca naczyń krwionośnych, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, reaktywne zapalenie stawów, astma oskrzelowa.

MYCOPLASMA PNEUMONIAE

Mycoplasma pneumoniae obok bakterii z rodzaju Chlamydia jest częstą przyczyną zakażeń układu oddechowego u dzieci i osób dorosłych. Zakażenia M. pneumoniae mogą dotyczyć zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Okres inkubacji bakterii wynosi od 2 do 3 tygodni. Infekcje wywoływane przez Mycoplasma pneumoniae są często łagodne lub nawet bezobjawowe (do 20% u dzieci i młodzieży oraz do 50% u osób dorosłych).

W przypadku wystąpienia objawów, rozwijają się one stopniowo i nieleczone utrzymują się przez tygodnie do miesięcy. Mycoplasma wywołuje bardzo podobne zmiany zapalne w układzie oddechowym do tych, które spowodowane są przez wirusy, dlatego trudno jest rozpoznać zakażenie tą bakterią.

M. pneumoniae jest najbardziej znana jako czynnik wywołujący atypowe zapalenie płuc, czyli zapalenie płuc rozwijające się powoli, o łagodnym przebiegu, które w większości przypadków nie wymaga hospitalizacji. Charakterystyczny jest tu suchy, męczący kaszel, lekka gorączka. Ponadto można zaobserwować ból gardła, mięśni i ogólne złe samopoczucie.

Rzadziej z zakażeniem Mycoplasma pneumoniae wiążą się nieprawidłowości poza układem oddechowym, które mogą być wskazówką pozwalającą na rozpoznanie zakażenia mykoplazmatycznego:

• zapalenie ucha środkowego u dzieci
• zapalenie zatok obocznych nosa u dorosłych
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• inne powikłania neurologiczne, np. radikulopatie, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, zaburzenia móżdżkowe
• zapalenie mięśnia sercowego
• zapalenia stawów
• zmiany skórne i na błonach śluzowych, wrzodziejące zapalenie jamy ustnej, zapalenie spojówek, rumień guzowaty, rumień wielopostaciowy

LEGIONELLA PNEUMOPHILA

Legionella pneumophila jest bakterią naturalnie zasiedlającą środowiska wodne takie, jak: rzeki, zbiorniki słodkowodne, muł, wilgotna gleba. Jednak siedliskiem tej bakterii mogą być również: woda wodociągowa, systemy nawilżania powietrza, wszelkiego rodzaju urządzenia wytwarzające rozproszone krople wody (fontanny, spryskiwacze ogrodowe, skraplacze pary), instalacje klimatyzacyjne czy baseny. Do zakażenia dochodzi drogą inhalacji zakażonego aerozolu. Rzadko zdarza się zakażenie przez zachłyśnięcie wodą z bakteriami. Zakażenia Legionella pneumophila występują częściej w miesiącach letnich, co związane jest z powszechnym korzystaniem z urządzeń klimatyzacyjnych.

Legioneloza, powodowana przez szczepy Legionella pneumophila, rozwija się głównie pod dwoma postaciami – jako choroba legionistów i gorączka Pontiac. Czas od zakażenia bakterią Legionella pneumophila do pojawienia się pierwszych objawów wynosi zazwyczaj od 2 do 10 dni (zdarza się także do 21 dni).

Choroba legionistów przebiega pod postacią ciężkiego, często obustronnego i wielopłatowego zapalenia płuc, stanowi 3–8% wszystkich zachorowań wywoływanych przez bakterię Legionella. Objawy choroby to: bardzo wysoka gorączka, zaburzenia oddychania, zaburzenia świadomości, ból głowy, ból w klatce piersiowej, dreszcze, kaszel. W przypadku zakażenia płucnego ryzyko śmierci sięga nawet od 15 do 20%.

Gorączka Pontiac jest łagodną postacią zakażenia pałeczkami Legionella pneumophila. Występuje częściej niż zapalenie płuc obserwowane przy chorobie legionistów. Jej objawy przypominają zwykłą grypę. Najczęściej występuje stan gorączkowy, któremu towarzyszą: złe samopoczucie, bóle mięśniowe, bóle głowy, uczucie zmęczenia, osłabienie. Następnie dołączają takie objawy, jak: ból gardła, katar, suchy kaszel. Niekiedy obserwuje się: nudności, wymioty, biegunkę, zawroty głowy. Objawy chorobowe ustępują samoistnie w ciągu kilku dni.

BORDETELLA PERTUSSIS

Krztusiec, zwany także kokluszem, to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych o bardzo dużej zaraźliwości wywoływana przez pałeczkę krztuśca – Bordetella pertussis. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową poprzez bezpośredni kontakt z chorym. Patogenne działanie Bordetella pertussis związane jest z produkcją toksyn i innych substancji biologicznie aktywnych. Okres wylęgania trwa od 6 do 20 dni.

W przebiegu choroby wyróżniamy 3 okresy:

• I okres – trwa kilkanaście dni, obserwuje się nieżyt górnych dróg oddechowych z nasilającym się suchym kaszlem, łzawienie, stan podgorączkowy, złe samopoczucie. W tym czasie choroba jest najbardziej zakaźna.
• II okres – to czas nasilonego kaszlu. Charakterystyczny jest kaszel napadowy z głośnym, świszczącym wdechem, który może kończyć się wymiotami. Epizody bezdechu występują głównie u niemowląt. W tym czasie mogą pojawić się zmiany osłuchowe nad polami płucnymi oraz zmiany w obrazie radiologicznym klatki piersiowej.
• III okres – to stopniowe zmniejszenie częstotliwości i intensywności napadów kaszlu, z możliwością jego nawrotu przy dodatkowej infekcji, gwałtownej zmianie temperatury otoczenia itp.

Krztusiec leczy się antybiotykami przez 14 dni, dodatkowo podaje się leki objawowe (przeciwkaszlowe, przeciwwymiotne i uspokajające).

INFEKCJE GRZYBICZE

Diagnozowanie grzybic układu oddechowego stanowi wyzwanie, ponieważ objawy sugerujące zakażenie są mało charakterystyczne. Ponadto trudno odróżnić kolonizację (np. naturalnym rezerwuarem grzybów) od zakażenia inwazyjnego (gdy patogen izoluje się z krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego lub innych fizjologicznie jałowych miejsc organizmu).

Do zakażenia układu oddechowego przez grzyby dochodzi głównie poprzez aspirację zarodników lub fragmentów grzybni wraz z wdychanym powietrzem.

Do zakażeń grzybiczych układu oddechowego przyczyniają się najczęściej grzyby z rodzajów:

• Aspergillus
• Candida
• Cryptoccocus

ASPERGILLUS FUMIGATUS

Aspergiloza to ogólna nazwa wielu chorób wywoływanych infekcją Aspergillus fumigatus. Drobnoustrój ten występuje na całym świecie w różnych warunkach środowiskowych, w szczególności w glebie i na gnijących resztkach roślin, w pożywieniu, w przewodach wentylacyjnych (przede wszystkim szpitali), w powietrzu w oczyszczalniach biologicznych.

Większość ludzi codziennie wdycha tysiące zarodników (formy przetrwalne grzybów) Aspergillus bez negatywnego wpływu dla zdrowia organizmu. Do rozwoju zakażenia dochodzi zwykle u osób z obniżoną odpornością lub alergiczną nadwrażliwością.

Czynniki ryzyka zakażenia Aspergillus fumigatus:

• granulocytopenia (zmniejszenie liczby granulocytów we krwi obwodowej poniżej normy)
• zaburzenie funkcji granulocytów
• terapia kortykosteroidowa
• cytotoksyczna chemioterapia
• niedobory układu odpornościowego, w szczególności zaawansowane stadium AIDS
• przeszczep szpiku i organów wewnętrznych
• odrzucenie przeszczepu
• mukowiscydoza
• astma oskrzelowa

Zakażenie Aspergillus przebiega zwykle w postaci alergicznego zapalenia zatok przynosowych i alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej. U chorych na przewlekłe schorzenia płuc (np. mukowiscydoza, astma, obturacyjna choroba płuc i inne) może dojść do zaostrzenia choroby.

Inwazyjna aspergiloza jest układowym zakażeniem grzybem A. fumigatus, pojawiającym się przede wszystkim u osób z niedoborami układu odpornościowego. Ostra inwazja płuc stanowi ok. 90% przypadków inwazyjnej aspergilozy. Do objawów tej choroby należą: gorączka, duszności, kaszel, krwioplucie, ból opłucnowy w klatce piersiowej.

CRYPTOCOCCUS NEOFORMANS

Kryptokokoza to grzybica wywoływana przez Cryptoccocus neoformans. Grzyb z tego gatunku występuje na całym świecie. Obecny jest w odchodach gołębi i kur, na owocach, w nawozie, kurzu, a także mleku krów chorujących na kryptokokowe zapalenie wymion. Do zakażenia dochodzi przez inhalację zarodników grzyba (przetrwalne formy zakaźne).

Infekcja C. neoformans rozwija się i rozprzestrzenia przede wszystkim u osób z upośledzonym układem odporności, w szczególności u chorych na AIDS.

Choroba o przebiegu ostrym lub przewlekłym atakuje ośrodkowy układ nerwowy, płuca lub skórę i tkankę podskórną. Najczęstszą kliniczną postacią choroby jest kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Symptomy to początkowo ból głowy i zaburzenia widzenia, następnie zaburzenia stanu psychicznego, a w końcu sztywność karku, śpiączka. Nieleczona choroba nieuchronnie prowadzi do śmierci.

CANDIDA

70% wszystkich zakażeń drożdżakami z rodzaju Candida u ludzi wywoływana jest przez Candida albicans, a pozostałe przez C. tropicalis, C. parapsilosis i C. glabrata.

Candida jest patogenem oportunistycznym, tzn. że występuje naturalnie w jamie ustnej, jelitach, pochwie czy na skórze w niewielkich ilościach niezagrażających zdrowiu. Przy osłabieniu układu odpornościowego może dojść do rozprzestrzenienia się tego drobnoustroju do wnętrza organizmu i wywołania objawów chorobowych kandydozy. Jest to częstym problemem w następujących sytuacjach:

• długotrwała antybiotykoterapia
• stosowanie leków immunosupresyjnych
• zakażenie HIV
• chemioterapia
• niewłaściwa dieta (bogata w węglowodany)

W zależności od lokalizacji zakażenia wywołanego przez Candida można wyróżnić następujące postacie kliniczne kandydozy:

• skórna: przewlekłe ropne zakażenie skóry i mieszków włosowych, zapalenie okołowargowe skóry, zapalenie w fałdzie pachwinowo-udowym, międzypośladkowym i okołoodbytnicze, owrzodzenia podudzi
• układu oddechowego: ostre pierwotne zapalenie płuc, wtórne zapalenie płuc, aspiracyjne zapalenie płuc i zapalenie oskrzeli
• układu moczowego: zapalenie pęcherza, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenie grzybicze przeszczepionej nerki
• przewodu pokarmowego: jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelita grubego, grzybicze zapalenie otrzewnej
• układu kostno-stawowego: zapalenie szpiku i kości, zapalenie mięśni
• kandydoza oka
• zapalenie wsierdzia, zwłaszcza u pacjentów ze sztucznymi zastawkami
• posocznica

DIAGNOSTYKA

Laboratorium EUROIMMUN DNA w diagnostyce infekcji dróg oddechowych stosuje multipleksowy test PCR wykrywający w jednym badaniu obecność:

1. bakterii Chlamydophila pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumoniae, Bordetella pertussis – pakiet PNEUMO Bakterie 4

2. bakterii Chlamydophila pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumoniae, Bordetella pertussis, grzybów Aspergillus fumigatus, Cryptococcus neoformans oraz 10 gatunków drożdżaków: C. albicans, C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsilosis, C. kefyr, C. guilliermondii, C. krusei, C. dubliniensis, C. lusitaniae, Y. lipolytica – pakiet PNEUMO Bakterie + Grzyby 16