ZZSK DOTYKA GŁÓWNIE LUDZI MŁODYCH
ZZSK, czyli zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zwane inaczej chorobą Bechterewa, zaliczamy do najczęściej występujących spondyloartropatii (SpA) – schorzeń zapalnych z zajęciem stawów kręgosłupa. Dla ZZSK charakterystyczne są występowanie antygenu HLA-B27 oraz brak obecności czynnika reumatoidalnego klasy IgM. Więcej na ten temat przeczytasz tu: https://www.euroimmundna.pl/genetyczne-spa/.
ZZSK jest szybko postępującą, przewlekłą chorobą autoimmunizacyjną o podłożu zapalnym. Ma charakter dziedziczny – występuje 10–20 razy częściej wśród krewnych pierwszego stopnia niż w populacji ogólnej. Przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Atakuje stawy krzyżowo-biodrowe, stawy kręgosłupa, pierścienie włókniste i więzadła kręgosłupa, z czasem doprowadzając do ich usztywnienia. Chorzy skarżą się na bóle kręgosłupa, które nasilają się szczególnie w nocy podczas spoczynku, oraz na sztywność poranną. Co ciekawe, ulgę w bólu przynosi aktywność fizyczna. Na ZZSK choruje średnio 0,3–1,5% populacji ogólnej. Dwa–trzy razy częściej występuje u młodych mężczyzn (do 40. roku życia) i cechuje się u nich cięższym przebiegiem niż u kobiet. Pierwsze, niespecyficzne objawy w postaci stanu podgorączkowego, spadku masy ciała, zmęczenia, bólu w okolicy lędźwiowo-krzyżowej pojawiają się już przed 30. rokiem życia.
CZYNNIKI ROZWOJU ZZSK
Przyczyna choroby nie została jeszcze dokładnie poznana. Podejrzewa się jednoczesny udział kilku czynników, w tym: immunologicznych, genetycznych i środowiskowych. Szczególnie istotne w jej rozwoju są czynniki genetyczne. Antygen HLA-B27 należący do układu zgodności tkankowej MHC klasy I uważa się za wysoce czuły marker genetyczny w ZZSK. Jedna z teorii zakłada również udział m.in. patogennych antygenów bakteryjnych, które przyczyniają się do pobudzenia układu immunologicznego. Na skutek powstałego zapalenia dochodzi do postępujących zmian zwyrodnieniowych i wytworzenia mostków kostnych, które ograniczają ruchomość części kręgosłupa. W miarę rozwoju choroby mostki te zrastają się między kręgami, co daje charakterystyczny dla ZZSK obraz zmian przypominający „kij bambusowy”. Zmiany na tym etapie są już niestety nieodwracalne.
POWIKŁANIA W CHOROBIE BECHTEREWA
Nasilający się ból kręgosłupa nie jest jedyną dolegliwością w ZZSK. Z czasem choroba ta może rzutować na narządy, tj.:
- • oczy – pojawiają się światłowstręt, osłabiona ostrość widzenia, ból i zaczerwienienie; w skrajnych przypadkach może wystąpić jaskra i utrata wzroku
- • serce – prowadzi do różnych schorzeń kardiologicznych
- • płuca – w wyniku zmian w płucach może dojść do niewydolności oddechowej
- • nerki – pojawia się białko w moczu, co jest oznaką patologii
BADANIA OBRAZOWE, SEROLOGIA CZY GENETYKA? DIAGNOZOWANIE ZZSK
Badania obrazowe pozwalają na ocenę stopnia zaawansowania choroby. MRI (rezonans magnetyczny) wykonuje się we wczesnej fazie choroby w celu sprawdzenia stopnia zajęcia stawów krzyżowo-biodrowych. W badaniu RTG widoczne są destrukcyjne zmiany o charakterze przewlekłym świadczące o późnej fazie choroby. Obserwuje się je w stawach krzyżowo-biodrowych i kręgosłupie.
-
• Badania serologiczne
Do serologicznych metod oznaczania antygenu HLA-B27 zalicza się test mikrolimfocytotoksyczny (ang. microlymphocytotoxicity – MLCT) lub cytometrię przepływową (ang. flow cytometry – FC). Więcej na temat tych metod dowiesz się tu: https://www.euroimmundna.pl/jak-badac-hla-b27-by-rozpoznac-zzsk/
Ze względu na ograniczenia testów serologicznych zaleca się oznaczanie HLA-B27 metodami biologii molekularnej.
BADANIE GENETYCZNE METODĄ REFERENCYJNĄ
Antygen HLA-B27 jest czułym markerem genetycznym i występuje aż u 90–95% chorych na ZZSK w naszej populacji. Najczęściej obecne i najsilniej związane z ZZSK są podtypy HLA B*27:05, HLA B*27:04, HLA B*27:02. Osoby predysponowane genetycznie posiadające gen HLA-B27 mają podwyższone (ponad 90%) ryzyko rozwoju ZZSK. Wzrasta także prawdopodobieństwo zachorowania na inne choroby autoimmunizacyjne, m.in.: zespół Reitera, reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów i inne.
Badanie genetyczne na obecność genu HLA-B27 jest przydatne w celu potwierdzenia diagnozy u pacjentów zarówno w późnej fazie (kiedy objawy są już mocno nasilone), jak i wczesnej fazie choroby – gdy objawy są niejednoznaczne i wymagają potwierdzenia badaniami.
Obecność komponenty genetycznej wpływa także na stopień nasilenia objawów choroby Bechterewa i koreluje z cięższym jej przebiegiem.
-
• Decydujący egzon 2 – dlaczego jego oznaczanie jest tak ważne
W teście genetycznym EUROArray HLA-B27 opartym o technikę mikromacierzową, wykonywanym w laboratorium EUROIMMUN DNA, wykrywane są allele HLA-B*27 obecne na egzonach (regionach kodujących) 2 i 3.
Wynik pozytywny otrzymamy zawsze w sytuacji, gdy obecne są allele HLA-B*27 zarówno egzonu 2, jak i egzonu 3. Natomiast jeśli wykryte allele dotyczą tylko egzonu 2 (wynik jest negatywny dla egzonu 3 HLA-B*27), nie zawsze oznacza to pozytywny wynik w zakresie HLA-B27 związanego z ZZSK. Podtypy HLA B*27:06 i HLA B*27:09 egzonu 2 nie mają znaczenia klinicznego i nie są związane z ZZSK, ale niekiedy w przypadku otrzymania takiego wyniku konieczne jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań, tj. sekwencjonowanie próbki.
NAJWAŻNIEJSZE FAKTY:
- ZZSK to choroba, która dotyka głównie młodych mężczyzn przed 40. rokiem życia i charakteryzuje się ciężkim przebiegiem.
- Antygen HLA-B27 odgrywa istotną rolę w diagnozowaniu ZZSK i stanowi czuły marker genetyczny tej choroby.
- W badaniu RTG w ZZSK obserwujemy charakterystyczny obraz „kija bambusowego”.
- Badania genetyczne służące do oznaczania genu dla antygenu HLA-B27 stanowią niezawodną metodę diagnostyczną. Na szczególną uwagę zasługuje wykrycie alleli HLA-B27 tylko egzonu 2, w którym możemy wykryć podtypy HLA B*27:06 i HLA B*27:09 niezwiązane z chorobą.
- W laboratorium EUROIMMUN DNA dostępne jest badanie EUROArray HLA-B27, które wykrywa wszystkie podtypy HLA-B*27, w tym niezwiązane z chorobą HLA-B*27:06 i HLA-B*27:09.
Więcej informacji: https://www.euroimmundna.pl/product/hla-b27/
Piśmiennictwo:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17289555/
- https://www.przegladreumatologiczny.pl/znaczenie_hla-b27
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.12.1
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9044547/
- Wiktorowicz K., Kaszkowiak K., Samborski W., Budowa i funkcja ludzkich antygenów zgodności tkankowej. Część 3. Rola antygenów MHC w chorobach reumatycznych. Forum Reumatol. 2019, tom 5, nr 1, 33–42